Wat is dit?
Dit is de digitale versie van een boekje dat ik op 3 juni 2002 voor € 3,- van een boekhandelaar op een rommelmarkt in Enschede heb gekocht. Het is in 1925 in Belgiλ gedrukt. Dit is de vierde uitgave van een in 1911 voor het eerst verschenen boek. De schrijver is een niet bij naam genoemde bestuurder van een opvoedingsgesticht (een tuchthuis). Het voorwoord is geschreven door Cζsar Gezelle, een Vlaamse dichter en neef van de wat bekendere dichter Guido Gezelle.

Boeken over etiquette zijn altijd leuk om te lezen, vooral omdat bijna niemand zich aan de regels houdt. Dit boekje is nog eens extra leuk omdat het regels uit een hele andere tijd betreft. Ten tijde van dit boekje waren voetbalvelden nog een nieuwigheid! (VIII.V.1)

Omdat ik in navolging van Project Gutenberg en Project Laurens Jz Coster ook wel eens een boek wilde digitaliseren, heb ik van 'Wellevendheid' een e-tekst gemaakt.

Opvallend
De schrijver gebruikt af en toe straffe taal. Iemand die zich niet aan zijn regels noemt hij een ellendeling (VII.II.6), een lomperd (II.IV.2) of lachlustopwekkend (V.VII.4).
Ook keurt hij soms de heersende mode af; volgens hem zijn handschoenen juist wel modieus (III.II.1) en ontaardt tegenwoordig het gebruik van visietkaarten in misbruik (V.VII.1). En je kan bijvoorbeeld maar beter een smoes verzinnen wanneer iemand je iets te leen vraagt en hij als slordig bekend staat (V.XIII.1).

Nergens in het boekje wordt iets verteld over de omgang met het andere geslacht. Er wordt een keer iets gezegd over moeders en zusjes, maar daar blijft het verder bij. Aan zo'n gevoelig onderwerp wilde de schrijver zijn vingers waarschijnlijk niet branden, of hij zweeg het onderwerp gewoon dood om geen onzedelijke gedachten op te wekken.

In het boek wordt wel een aantal maal gewaarschuwd voor dergelijke onzedelijk gedrag of gedachten. Er wordt niet aangegeven wat daar precies onder wordt verstaan, want dat zou de lezers natuurlijk ook alleen maar op ideeλn kunnen brengen.

De schrijver was kennelijk een belezen man, want hij strooit met citaten, maar het kan natuurlijk ook zijn dat hij in het bezit was van een goed citatenboek. Het is gedrukt met toestemming van de katholieke kerk. Op de laatste bladzijde staat 'Nihil Obstat' en 'Imprimatur'. Nihil Obstat betekent 'geen bezwaar' in wil zeggen dat de inhoud niet in strijd is met de katholieke leer en waarden. Na de Nihil Obstat is een Imprimatur, wat 'laat het gedrukt worden' betekent, toegekend waarmee de uiteindelijk toestemming voor het drukken van het boek werd gegeven. Gewoonlijk werd het boek gecontroleerd door een bisschop.

De vorige eigenaar
Een van de vorige eigenaren van dit exemplaar van 'Wellevendheid' heeft wat op het titelblad geschreven. Volgens mij staat er 'Rijkaert Albert, Normaalschool' gevolgd door de plaats waar deze was gevestigd. Er staat 'Thourout', maar dat moet 'Thourhout' wezen (De eigenaar was dus niet zo'n goede leerling ;-). Thourhout is een verfranste versie van de plaatsnaam Torhout, wat ongeveer 15 km van Brugge vandaan ligt. Een normaalschool is een bepaald type opleiding voor leraar in het lager onderwijs (misschien was dit boekje wel lesmateriaal!). In Torhout is sinds 1846 een normaalschool gevestigd. Die normaalschool bestaat nu nog steeds en maakt tegenwoordig deel uit van een scholengemeenschap.

Digitalisering
Het boekje is naar een e-tekst omgezet via scannen, OCR, een grondige controle en aanpassing van de layout. Het was niet praktisch om voor de webzijde dezelfde indeling als van het boekje te gebruiken. In plaats van per bladzijde (er zijn er 111), heb ik in de website de tekst per paragraaf neergezet. De inhoud is zo letterlijk mogelijk overgenomen. De afbreeksteepjes aan het eind van de regels heb ik wel verwijderd (tenzij ik dacht dat het woord destijds met een verbindingsstreepje werd gespeld). Ik heb vast wel een paar fouten gemaakt, maar als er iets vreemds in de tekst staat, dan is het waarschijnlijk dat het in het origineel ook zo stond. Er zijn in elk geval een tweetal hoofdstukken verkeerd genummerd, op een paar plaatsen klopt de interpunctie niet helemaal en eenmaal mist er bij een woord een 'n' (I.IV.3), wat de betekenis van de zin nogal overhoop haalt :-)

Auteursrechten
Hoofdstuk I, Afdeling 1, Art. 2. § 3 van de Wet betreffende het auteursrecht en de naburige rechten van Belgiλ zegt:

Voor anonieme of pseudonieme werken bedraagt de duur van de rechten van de auteur zeventig jaar vanaf het tijdstip waarop het werk op geoorloofde wijze voor het publiek toegankelijk is gemaakt.

Aangezien de schrijver van het boek slechts wordt genoemd als zijnde 'den bestuurder van een opvoedingsgesticht' en dit boekje in 1925 is uitgegeven, is het dus vrij van auteursrechten.

Beschikbaarheid
Voor wie het eens rustig offline wil lezen is 'Wellevendheid' in verschillende bestandsformaten beschikbaar: ePUB (218 kb), TXT (146 kb), PDF (321 kb), RTF (223 kb), HTML (186 kb) en op papier als je een van bovenstaande bestanden uitprint ^_^ Maar, de Universiteitsbibliotheek van Katholieke Universiteit Nijmegen heeft ook een exemplaar van dit boek in haar bezit (locatiecode is TBI 56 c 59).